Kotły warzelne to urządzenia, które w gastronomii stosowane są do przygotowywania i podgrzewania wszelkich potraw płynnych. Zazwyczaj, na wyposażeniu, mają je duże zakłady gastronomiczne.
Można je podzielić ze względu na zastosowany czynnik grzejny na gazowe i elektryczne. Budowę najlepiej poznać na przykładzie kotłów elektrycznych, gdyż to je stosuje się najczęściej.
Komora warzelna to element, w którym przygotowywane są płynne potrawy. To ona jest podgrzewana za pomocą czynnika grzejnego, którym w tym przypadku jest para wodna. Komora warzelna składa się z kotła wewnętrznego i zewnętrznego a przestrzeń pomiędzy nimi to przestrzeń grzejna. Właśnie tutaj w trakcie pracy urządzenia znajduje się para wodna, która jest wytwarzana poniżej. Dzieje się tak dzięki temu, że w wodzie zanurzone są grzałki elektryczne, które ją podgrzewają. Specjalny przełącznik bimetaliczny wyłącza prąd, gdy poziom wody obniży się zbytnio. Dzięki temu element grzejny jest chroniony przed przepaleniem. Para, która oddaje ciepło w przestrzeni grzejnej, znajduje się pod ciśnieniem od 0,03 do 0,05 MPa i osiąga temperaturę od 109 do 114 stopni Celsjusza.
W najnowocześniejszych kotłach te parametry są większe, dzięki czemu, czas przygotowania posiłków jest krótszy. Jednak to nie jedyna różnica – kolejna, może jeszcze bardziej istotna, to zamknięty układ grzejny. Przestrzeń grzejna jest wypełniona już przez producenta wodą destylowaną i tworzy wraz z nimi szczelnie zamknięty układ grzejny. Pracą kotła steruje automat, programowany przez użytkownika, zarówno jeśli chodzi o temperaturę, jak i czas pracy. Automatycznie sterowany jest również układ chroniący przed zbytnim wzrostem ciśnienia. Dzięki temu oszczędza się czas i pracę obsługi. Poza tym kotły te, są dużo bardziej bezpieczne od starszych modeli.
Niezależnie od tego czym kotły są zasilane, można wyróżnić wśród nich również kotły stacjonarne i przechylne, zależnie od tego, czy komora robocza jest nieruchoma, czy też ruchoma. Kotły przechylne ułatwiają pracę, gdyż można je przechylić o 90 stopni od normalnej pozycji kotła. Dzięki temu łatwiej jest wydobyć z nich, ich zawartość. Przykładem tego rodzaju kotła jest model LOZAMET, KEP.30.1 o pojemności 30 litrów.
Każdy kocioł warzelny musi posiadać przyrządy pomiarowe oraz odpowiednie zabezpieczenia. Jak to zostało wspomniane wcześniej, para znajdująca się w przestrzeni grzejnej jest poddana dużemu ciśnieniu, które musi być kontrolowane. Pomiaru tego ciśnienia dokonuje manometr, na którym za pomocą czerwonej linii zaznaczona jest jego najwyższa, dopuszczalna wysokość. Zazwyczaj gdy para osiągnie ciśnienie między 0,043 a 0,045 Mpa uruchamia się sygnał dźwiękowy, jeśli ciśnienie wzrasta nadal, otwiera się zawór bezpieczeństwa, który wypuszcza nadmiar nagromadzonej pary, by zmniejszyć ciśnienie w kotle.